Lot Mohammad (17) in handen Zweedse kiezer
Uit: Trouw 07/09/2018
Alleenstaande, jonge Afghaanse asielzoekers in Zweden hebben hun hoop gevestigd op de verkiezingen van zondag.
Mohammad (17) geeft een rondleiding door het entresol van een kerkgebouw in Gotenburg. Een ruimte met zes door schotten ommuurde matrassen is de slaapkamer. Hier: de keuken, met een roulerend kookschema. De jongens die er weinig van bakken worden gekoppeld aan hen die al hebben leren koken.
Mohammad is deze ochtend alleen in ‘onze kerk’. Met zes Afghaanse ongens bewoont hij sinds eind vorig jaar deze kerkkelder. De andere vijf zijn onderweg naar de middelbare school.
Na bijna drie jaar in Zweden te hebben gewoond, ontving Mohammad vorige maand zijn derde en definitieve afwijzing van de Zweedse migratiedienst. Hij krijgt geen verblijfsvergunning en is nu voor de wet illegaal.
Niet dat het zijn leraren iets uitmaakt: die sms’en hun medeleven, vragen of-ie naar school komt. Maar Mohammad laat zijn telefoon links liggen. Het heeft geen zin meer, zeggen zijn hangende schouders. “Ik ben hier mijn jeugd verloren.”
Mohammad is een van de 35.369 alleenstaande minderjarige asielzoekers die in 2015 in Zweden aankwamen, meegevoerd in de stroom van meer dan 163.000 vluchtelingen. Meer dan de helft van deze jongeren was Afghaans – alhoewel veel van hen Afghanistan alleen kennen van verhalen van familie. Zo ook Mohammad, die opgroeide in een Iraans vluchtelingenkamp. Zijn familie is daar, voor zover hij weet, nog steeds. Met hoop op een betere toekomst vertrok Mohammed op eigen houtje naar Europa. De migratiedienst was niet voorbereid op de circa 400.000 vluchtelingen die tussen 2013 en 2017 in Zweden asiel aanvroegen. Volgens Europese richtlijnen zou het asielproces maximaal zes maanden mogen duren, maar van de asielzaken die in 2017 in Zweden werden behandeld was de gemiddelde wachttijd 602 dagen.
7000 ‘uppskrivna’ zijn door de staat in leeftijd omhooggeschreven
Dat zijn twintig maanden van onzekerheid. Of, in Mohammads geval, drie jaar van onzekerheid, mits je conservatief rekent en de maanden van eenzame vlucht niet meerekent.
“De echte onzekerheid begint pas met de afwijzing van Migrationsverket”, zegt kinderpsychiater Magnus Kihlbom. Tijdens het asielproces heb je nog recht op een slaapplek, eten, onderwijs en zorg. Na een ‘nee’ valt alles weg. Dan moet je, tiener of niet, het verder zelf zien te rooien. Want op het vliegtuig gezet word je ook niet; de infrastructuur voor grootschalige deportatie ontbreekt.
Depressie
“Het eindeloze wachten en de angst teruggestuurd te worden zijn slopend”, zegt Kihlbom. Zo’n 30 procent van deze jongeren kampt met een angststoornis en 24 procent met een depressie, volgens onderzoek van Artsen zonder Grenzen. Het zelfmoordcijfer binnen de groep ligt tien keer hoger dan bij hun Zweedse leeftijdsgenoten.
Als onderdeel van de rigoureuze wending in de Zweedse asielpolitiek eind 2016 – van opendeurenbeleid naar een asielbeleid dat alleen aan de minimale Europese quota voldoet – introduceerde de regering de omstreden leeftijdsbepaling. Het idee, zegt Kihlbom: voor alleenstaande kinderen zijn we onder internationaal recht verantwoordelijk, maar aan jongeren vanaf 18 jaar uit een min of meer veilig land, zijn we niks verplicht.
Op basis van gebits- en knieröntgenfoto’s werd van duizenden asielzoekers de ‘daadwerkelijke’ leeftijd vastgesteld. De uitkomst was zelden onbetwist: vaak spraken de verschillende resultaten elkaar tegen. Toch was het vonnis doorgaans ‘volwassen’, ook als huisarts en leraren hier anders over dachten, en ook als de jongen bij aankomst in Zweden nog minderjarig was. Hetzelfde geldt voor Mohammad die naar eigen zeggen 17 is, maar volgens Zweden meerderjarig. Hij is een van de ongeveer 7000 uppskrivna, de door de staat in leeftijd ‘omhooggeschreven’ jongeren.
Het volgende omstreden vonnis: Afghanistan is veilig. Niet voor de Zweden zelf – voor hen geldt een negatief reisadvies vanwege ‘de veiligheidssituatie’. De Zweedse migratiedienst, daarentegen, acht de situatie in het land ‘niet ernstig genoeg’ om elke asielaanvraag in te willigen. Als je uit een provincie komt die wel degelijk als te onveilig wordt beschouwd, is het oordeel: Vertrek dan naar een andere provincie. “Ga er maar aan staan”, zegt Kihlbom: “Als jongere in een verscheurd land een leven op zien te bouwen, ver van familie of een vangnet, zonder al te veel kansen op educatie of een baan.”
Veel van de afgewezen tieners gaan ondergronds. Of, als ze geluk hebben, vinden ze iemand als Matilda Brinck-Larsen (45), oprichter van de vrijwilligersorganisatie Agape. Deze Gotenburgse ontfermt zich over deze tussen-wal-en-schipjongeren in de stad. Jarenlang werkte ze voor de gemeente als leidinggevende in de opvang van alleenstaande, minderjarige asielzoekers, maar zodra het opvangbeleid omsloeg naar een ‘afwimpelbeleid’, diende Brinck-Larsen haar ontslag in.
“Ik stelde mezelf de vraag: bij welke principes wil ik leven? Als mijn kinderen moesten vluchten naar Afghanistan”, zegt ze, “wil ik dat daar een moeder op ze wacht die ze opvangt, die ze laat voelen dat ze het waard zijn om voor te vechten.”
‘Ik ben hier mijn jeugd verloren’
Brinck-Larsen vond onderdak voor alle 650 jonge, alleenstaande, uppskrivna asielzoekers in Gothenburg. Zelf kreeg ze er twee pubers bij, ze rekruteerde 350 gezinnen die een extra gezinslid in huis namen en voor de rest vond ze kerken. Ze vond pro-deo-advocaten, leraren, sportcoaches, huisartsen en psychologen bereid om te helpen.
In juli leek er even respijt: het parlement stemde in met een wet, die inhield dat Afghaanse jonge asielzoekers die hier nog op school zitten opnieuw kans maken op een tijdelijke verblijfsvergunning. Er blijken echter zoveel haken en ogen aan de wet te zitten dat asielrechters weigeren deze toe te passen.
Bijna alle partijen zijn het erover eens dat het asielproces vlotter moet, maar daar houdt de eensgezindheid op. Een aantal partijen, zoals de Centrumpartij en het Feministisch Initiatief, vraagt om amnestie voor de alleenstaande asielzoekers die als minderjarige Zweden bereikten. Andere partijen pleiten voor onmiddellijke deportatie. Het lot van de groep hangt af van wat de kiezer zondag bij de parlementsverkiezingen stemt. Kilhbom is niet optimistisch: “Ik denk dat Zweden op het punt staat een onmetelijke humanitaire fout te begaan.”
Mohammads volledige naam is bekend bij de redactie.
Asielaanvragen minderjarigen
Na drie jaar ligt er in 28.000 van de 35.000 asielaanvragen door minderjarigen uit 2015 een beslissing: 13.400 mogen blijven, 11.500 zijn afgewezen, en de rest van de zaken is op basis van het verdrag van Dublin doorgeschoven.